Koffiepraat.nl forum over koffie, espresso, filterkoffie, horeca en technieken

Ik vraag me af of iemand hier al eens onderzoek heeft gedaan naar de invloed van de temperatuur van het water in het reservoir, dit bij gebruik van een HX. Volgens mij heeft dat namelijk flinke invloed.

Het was me al vaker opgevallen dat het temperatuurverloop tijdens het zetten nogal eens verschilde. De ene keer verliep de extractie van 95C naar 93,5C, maar een andere keer verliep het van 95C naar 91C, of soortgelijke verschillen. Nu denk ik dat dit heeft te maken met wanneer ik het waterreservoir heb bijgevuld.

Het water dat uit mijn kraan loopt is vandaag 8C, als ik dat vlak van tevoren in mijn apparaat gooi zal het dus zo'n 87 graden moeten opwarmen voordat het bij de koffie komt. Als het water echter al een tijdje in het reservoir staat is het zo'n 40C geworden en hoeft het dus maar 55 graden op te warmen. Dat is een groot verschil!

Nu kan je één en ander een beetje opvangen met je flush en wacht-tijden, maar niet helemaal is mijn indruk. De flush zelf gaat overigens ook sneller met dat koele water. Maar ik ben er nog niet helemaal uit hoe het nu allemaal precies in elkaar steekt voor het eindresultaat.

Zouden we er dan een nieuwe variabele bij hebben: de temperatuur van het water in je reservoir?

Dit is wel een leuke. Ik had ook gezien dat de ene keer het temperatuurverloop tijdens het zetten groter is dan de andere keer. Als ik er zo over nadenk dan zou dat wel is door het water kunnen zijn. Ik zal vanavond is een test doen.

Technisch gezien zou ik zeggen dat de hoeveelheid water die je gebruikt voor een espresso zo gering is dat dit niet heel veel uit zou moeten maken voor die grote zware groep. Je zou dan eigenlijk ook is moeten kijken naar het verloop van de druk. Als het echt het koude water is en dit heeft effect dan zou logisch gezien de druk ook sneller terug moeten lopen omdat het koude water dan invloed zou hebben op de temperatuur in de boiler omdat deze hier doorheen wordt gevoerd. Een sneller dan normale afkoeling van de boiler zou zich dan moeten uiten in het weer zakken van de temperatuur daar en dus een verlaging van de boilerdruk. Als je deze 2 dingen samen zou nemen dan zou het theoretisch gezien een plausibel verhaal kunnen zijn.

Theoretisch zou het natuurlijk uit moeten maken. Afhankelijk van hoe vol je reservoir is, hoe warm het water daarin is (hoe lang de machine aanstaat), hoeveel je bijvult en hoe warm dat water is, zal de gemiddelde temperatuur van het water in je reservoir dalen. Laten we zeggen dat in een bijna-lege boiler het water van 40ºC daalt naar 15ºC - een behoorlijke temperatuurdaling dus.

Maar er gaat slechts (iets meer dan) 30ml of 60ml daarvan door je boiler verspreid over ongeveer 30 seconden. Dat houdt in dat de snelheid van het water dat door je boiler gaat, slechts 1 of 2 ml per seconde is (gemiddeld, die zal bij de pre-infusie iets hoger zijn en daarna iets dalen denk ik). Je boiler heeft een inhoud van ongeveer 1,5l; daarin zit water+stoom van ongeveer 120ºC; bovendien zijn het metaal van je boiler en de leidingen ook heet. Dáárna nog komt een zetgroep van een paar kilo heet koper. En dat allemaal voor dat kleine beetje water.

Ik denk dat als je aan het rekenen gaat, de uiteindelijke verandering van je temperatuur door invloed van het bijvullen van het reservoir niet significant van invloed is op de smaak van je koffie.

Ik zal ook maar eens echt gaan experimenteren. Inderdaad zou je zeggen dat zo'n kleine hoeveelheid water op die hele thermische massa te verwaarlozen zou zijn, het is als het ware ingebakken in het ontwerp van de E61.

Nu gaat er evenwel niet slechts 30-60ml door de HX in een -in mijn geval- boiler van 1.8 liter. De boiler is hoogstens voor 2/3-de gevuld ==>1.2 liter water op 120C. Typisch schijnt de HX ongeveer 10% te zijn van de boilerinhoud, in mijn geval schijnt de HX 150ml te zijn. Mijn flush zal zo'n 200ml zijn voordat het water dat uit de groep stroomt op 91C zit.
Afgezien van al dat hete koper is het dus zo'n (200+60) 260ml. koud water op 1200ml warm water. Dat klinkt al wat anders dan 30ml op 1500ml. Maar dan nog.

Zoals ik al schreef heb ik nog niet helemaal door hoe het nu allemaal precies in elkaar steekt. Want inderdaad ook is mijn keuken in de winter koeler dan in de zomer, wat in een volle 3 graden lagere ruststand-temperatuur van mijn groep kan resulteren. Ik heb als het buiten flink vroor wel eens een een constante 92,5C gehad, maar tijdens een hittegolf ook wel eens een 95,5C constant. Ook het drinkwater uit de kraan is trouwens 's winters een stuk koeler dan in de zomer.

Daarbij maakt uit of je de pf in of uit de groep hebt. Niet alleen zakt de temperatuur zo'n graad of 3 vlak nadat je die in de groep hebt gezet, maar de constante temperatuur ligt ook een volle graad lager met de pf in de groep.

Al die dingen kunnen (opgeteld) tot een aanzienlijk verschil leiden van je flush. Gelukkig heb ik daar dan de Erics voor, zodat ik niet hoef te raden maar precies kan zien wat er gebeurt.
Maar het lijkt dus ook z'n invloed te hebben op het temperatuurverloop tijdens de extractie. Ik vond beginnend bij 95C, dan oplopend naar 96C, om vervolgens langzaam te dalen tot 92C nogal een groot verloop.

Martin wacht rustig af tot er iemand zijn testresultaten post. Want nieuwsgierig is hij wel

Spironski schreef:Ik zal ook maar eens echt gaan experimenteren. Inderdaad zou je zeggen dat zo'n kleine hoeveelheid water op die hele thermische massa te verwaarlozen zou zijn, het is als het ware ingebakken in het ontwerp van de E61.

Nu gaat er evenwel niet slechts 30-60ml door de HX in een -in mijn geval- boiler van 1.8 liter. De boiler is hoogstens voor 2/3-de gevuld ==>1.2 liter water op 120C. Typisch schijnt de HX ongeveer 10% te zijn van de boilerinhoud, in mijn geval schijnt de HX 150ml te zijn. Mijn flush zal zo'n 200ml zijn voordat het water dat uit de groep stroomt op 91C zit.
Afgezien van al dat hete koper is het dus zo'n (200+60) 260ml. koud water op 1200ml warm water. Dat klinkt al wat anders dan 30ml op 1500ml. Maar dan nog.

Als we toch nauwkeurig bezig zijn: 1,2L water onder hoge druk, maar de rest van de 0,6l zit natuurlijk ook vol met stoom van 120ºC. Dus in de gehele boiler zit in feite de warmte van het metaal, het water onder hoge druk en 120ºC én de stoom van 120ºC. Je zou kunnen berekenen hoeveel warmte dat is; en dan mbv stroomsnelheid en oppervlakte van de HX kunnen berekenen hoeveel warmte in die tijd wordt afgegeven bij een watertemperatuur van 15ºC en bij een temperatuur van 40ºC.
Daarvoor moet je alleen wel de oppervlakte van de HX weten (dus lengte en diameter van de pijp die door je boiler loopt). De rest is natuurkunde + soortelijke warmte van het metaal (in neem aan koper) en water.
Wie heeft er tijd voor ?

Zoals ik al schreef heb ik nog niet helemaal door hoe het nu allemaal precies in elkaar steekt. Want inderdaad ook is mijn keuken in de winter koeler dan in de zomer, wat in een volle 3 graden lagere ruststand-temperatuur van mijn groep kan resulteren. Ik heb als het buiten flink vroor wel eens een een constante 92,5C gehad, maar tijdens een hittegolf ook wel eens een 95,5C constant. Ook het drinkwater uit de kraan is trouwens 's winters een stuk koeler dan in de zomer.

Daarbij maakt uit of je de pf in of uit de groep hebt. Niet alleen zakt de temperatuur zo'n graad of 3 vlak nadat je die in de groep hebt gezet, maar de constante temperatuur ligt ook een volle graad lager met de pf in de groep.

Al die dingen kunnen (opgeteld) tot een aanzienlijk verschil leiden van je flush. Gelukkig heb ik daar dan de Erics voor, zodat ik niet hoef te raden maar precies kan zien wat er gebeurt.
Maar het lijkt dus ook z'n invloed te hebben op het temperatuurverloop tijdens de extractie. Ik vond beginnend bij 95C, dan oplopend naar 96C, om vervolgens langzaam te dalen tot 92C nogal een groot verloop.

Nou, ik niet! Maar je hebt natuurlijk helemaal gelijk, ik vatte dat hele complicerende verhaal maar samen onder: "afgezien van al dat hete koper..."

Omdat meten, berekenen wat te ver voert, zullen we het voorlopig maar doen met wat bevindingen, vrees ik. Empirisme tegenover analyse, zullen we maar zeggen .

Ik zou wel een poging kunnen wagen te rekenen, alleen ben ik bang dat het weinig praktisch weinig nut heeft doordat er ook nog een zetgroep achteraan komt met 4kg koper waarvan ik niet goed weet hoe ik dat moet verwerken erin. Bovendien gaan theoretische berekening uit van ideale omstandigheden; maar ik voorzie dat bijv. de inhoud van de boiler niet homogeen afkoelt waardoor de uiteindelijke berekende temperatuur toch kan afwijken van de daadwerkelijke temperatuur. Een leuke oefening voor de natuurkunde-liefhebbers dus, maar praktisch waarschijnlijk nutteloos.

Maar meten is toch wel te doen als je een Eric's hebt? Reservoir vullen met 500ml water; geruime tijd aan laten staan; temperatuur in reservoir meten en daarna temperatuur meten van water dat door je zetgroep loopt (nulmeting in feite). Houd ook bij hoe snel de temperatuur daalt.
Vervolgens machine aan laten staan (dus met net genoeg water in het reservoir dat 'ie aan kan staan), wederom geruime tijd (iig lang genoeg dat je kopgroep en HX goed kunnen herstellen); vlak voor zetten vullen met 500 ml koud water, temperatuur in reservoir meten, pomp aan en water meten dat door je zetgroep loopt. Wederom ook vooral meten hoe lang het duurt voordat de temperatuur daalt.

Idealiter film je de procedure, zodat je later mooie grafiekjes kan maken om de twee metingen te vergelijken.
Zelf heb ik geen Erics dus kan het niet doen, maar als je écht wilt weten of het bijvullen van de reservoir invloed heeft op de zettemperatuur, is dit de manier!

Enneh, een essentieel onderdeel van empirisme ís analyse als ik me niet vergis? De 'ervaringen' (ergo: metingen of gestructureerde observaties) moeten toch geanalyseerd worden?

@Steef: dank voor het protocol, ik zal eens kijken wanneer ik tijd (en zin) heb om zoiets uit te voeren. Ik was al wel begonnen met het daadwerkelijk zetten van espresso met warm/koud water, maar daar kwam wat tussen...

Allez, ik heb een volledig onwetenschappelijk tussenresultaat dat, voor zover het überhaupt iets zegt, in elk geval mijn hypothese nìet echt onderuit haalt. Ik heb twee kopjes espresso gezet, één keer met warm water in het reservoir, één keer met koel water.

-reservoir: 34C, zetgroep: 91,4C , temperatuur verloopt van 96C naar 91,7C

-reservoir: 10C, zetgroep: 91,2C , temperatuur verloopt van 94,5 naar 91,4C

Opvallend vind ik dat de begintemp met warm water veel hoger is, maar de eindtemperatuur nauwelijks. Lijkt er op dat het warme reservoirwater in de HX inderdaad een hogere temperatuur bereikt dan het koele reservoirwater (lijkt me logisch), maar dat de dempende werking van de groep ook z'n werk doet, en zo de eindtemp bijna gelijk maakt. Of mis ik iets?