876
door fransg
'Huisvrouw? Waarom geen barista?'
Indonesië Reportage Streng Islamitische provincie
Langzaam claimen vrouwen meer ruimte in Indonesiës streng islamitische provincie Atjeh. Coffeeshop Morning Mama is opgericht door en voor vrouwen. 'De meeste mannen moeten wennen aan het idee dat sommige vrouwen beter zijn dan zij.'
NOËL VAN BEMMEL
De Indonesische provincie Atjeh staat bekend om twee dingen: strenge gedragsregels en sterke koffie. Het is de enige regio in het land waar de sharia-politie patrouilleert op zoek naar moslima's in te strakke kleding, of naar ongetrouwde stellen die al te dicht naast elkaar zitten. En waar op elke straathoek een koffiehuis staat met kletsende en rokende mannen die espresso's drinken van de befaamde Goya-boon uit de hooglanden van Atjeh.
Voor vrouwen zijn dat zelden geschikte plekken om af te spreken of te werken. 'Het is daar altijd rokerig, warm en lawaaiig', zegt de 21-jarige Meulu Alina, die medicijnen studeert. De jonge vrouw, gekleed in een zalmkleurige hijab en een witte lange broek, vindt het niet prettig dat mannen haar in koffiehuizen van top tot teen bekijken. Liever bezoekt zij Morning Mama, een nieuwe coffeeshop gericht op vrouwen. Schoon, in pastelkleuren, met airco, retro-meubels, tropische planten en een kast met leenboeken. 'Hier is het rustig, hier kan ik mij focussen.'
Dat is precies wat de 28-jarige eigenaresse Qurrata Ayuni voor ogen had, toen zij vorig jaar Morning Mama oprichtte. Een plek voor werkende vrouwen - wat bijzonder is in het conservatieve Atjeh. 'Van ons wordt verwacht dat we moeder en huisvrouw worden, maar waarom zouden we geen politicus, barista of supermarktmedewerker kunnen zijn?'
Vooral sinds covid, stelt zij, is betaald werken voor jonge vrouwen geen taboe meer. 'Zij boden online hun diensten aan of richtten een eigen zaak op.' Een coffeeshop waar vrouwen buitenshuis kunnen werken, past bij die ontwikkeling. 'Nergens staat dat mannen hier niet welkom zijn, maar kennelijk zijn de meesten bang voor pastelkleuren.'
Vrouwelijke fotograaf
De opgewekte Qurrata ging eerder als bruidsfotograaf aan de slag, maar dat leidde volgens haar tot veel verontwaardiging. 'Ik fotografeerde vaak voor de grote moskee waar mannen geschokt tegen mij riepen: je bent een vrouw! Dit kan niet.' Van de weeromstuit werd Qurrata voedselblogger voor een coffeeshop.
'Veel vrouwen in Atjeh zien door intimidatie af van hun plannen. Uit angst voor sociale uitsluiting.' Zo ook Qurrata. Toch dacht zij na een tijdje: waarom begin ik niet zelf een coffeeshop? 'Ik zag een gat in de markt. In Banda Atjeh was nog geen plek waar vrouwen rustig kunnen werken op hun laptop.'
Haar oom, een winkeleigenaar, voorzag in een startkapitaal. Een moderne moslim, stelt Qurrata; haar tante werkt als ambtenaar. Zij adopteerden Qurrata toen de tsunami twintig jaar geleden haar vader, moeder, zusje en oma wegvaagde, samen met 170 duizend andere Atjeeërs. Zelf was ze toevallig uit logeren bij oom en tante.
Veerkracht
Dat trauma speelt volgens Qurrata een bepalende rol in haar leven. 'Dit café is mijn manier om iets positiefs te doen voor de toekomst van mijn gemeenschap. Dit is meer dan een bedrijf; het is een platform voor iedereen die op zoek is naar veerkracht.'
Zij wijst naar twee vrouwelijke barista's achter de bar. 'Zij hebben niet meer dan een middelbareschooldiploma. Juist daarom geef ik hun een kans.' De muffins en taartjes worden gemaakt door huisvrouwen uit de buurt die zo wat geld kunnen verdienen.
Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch (HRW) maken zich zorgen over de burgerrechten in Indonesië. Atjeh heeft bovendien als enige provincie de sharia-wetgeving ingevoerd. Wie wordt betrapt op seks buiten het huwelijk, op seks met iemand van hetzelfde geslacht, op alcohol drinken of gokken, riskeert honderd stokslagen.
Vrouwen dienen een hijab te dragen en hun lichaam te verhullen met een lange jurk. In sommige districten mogen zij geen scooter besturen. Volgens HRW-onderzoeker Andreas Harsono heeft Atjeh de afgelopen twintig jaar steeds meer regels ingevoerd die discrimineren op basis van geloof, geslacht of seksuele geaardheid. 'Die regels discrimineren niet alleen minderheden en vrouwen, ze schaden de economische ontwikkeling van de provincie', mailt hij desgevraagd.
Geen grote zorgen
In een tafeltje bij het raam in Morning Mama checkt de 22-jarige Alwida Zia Zaharani geconcentreerd haar e-mail. De pas afgestudeerde econoom verwacht een reactie op haar sollicitatie als financieel planner bij de overheid. 'Ik maak me geen grote zorgen. Het is best mogelijk een goede baan te vinden als vrouw in Atjeh', zegt ze.
De vaste klant, met crèmekleurige hijab en wijde sweater, zegt zelf weinig last te ondervinden van de sharia. 'We leren de regels al vroeg op school, zolang je je daaraan houdt, merk je er niks van.' Met een schalks lachje: 'De meeste mannen moeten alleen nog even wennen aan het idee dat sommige vrouwen slimmer en beter zijn dan zij.'
Voor de lezers uit Indonesië deze versie:
Ibu rumah tangga? Mengapa bukan barista?
Provinsi dengan Syariah Ketat di Indonesia
Perlahan, perempuan mulai mengklaim ruang lebih besar di provinsi Aceh yang menerapkan syariah ketat. Coffeeshop Morning Mama didirikan oleh dan untuk perempuan. “Kebanyakan pria masih harus terbiasa dengan gagasan bahwa beberapa perempuan lebih baik daripada mereka.”
NOËL VAN BEMMEL
Provinsi Aceh di Indonesia dikenal karena dua hal: aturan perilaku yang ketat dan kopi yang kuat. Ini adalah satu-satunya wilayah di negara itu di mana polisi syariah berpatroli untuk mencari perempuan Muslim yang mengenakan pakaian terlalu ketat atau pasangan yang belum menikah yang duduk terlalu dekat. Di setiap sudut jalan, terdapat kedai kopi penuh pria yang berbincang, merokok, dan meminum espresso dari biji Gayo yang terkenal dari dataran tinggi Aceh.
Bagi perempuan, tempat-tempat tersebut jarang cocok untuk bertemu atau bekerja. “Di sana selalu penuh asap, panas, dan berisik,” kata Meulu Alina, 21 tahun, seorang mahasiswa kedokteran. Perempuan muda itu, mengenakan hijab warna salmon dan celana panjang putih, tidak nyaman saat pria memandanginya dari ujung kepala hingga kaki di kedai kopi. Dia lebih suka mengunjungi Morning Mama, sebuah kedai kopi baru yang ditujukan untuk perempuan. Bersih, bernuansa pastel, ber-AC, dengan perabot retro, tanaman tropis, dan rak buku pinjaman. “Di sini tenang, saya bisa fokus.”
Itulah yang menjadi visi pemiliknya, Qurrata Ayuni, 28 tahun, ketika ia mendirikan Morning Mama tahun lalu. Tempat untuk perempuan pekerja — yang merupakan hal luar biasa di Aceh yang konservatif. “Kita diharapkan menjadi ibu rumah tangga, tapi mengapa kita tidak bisa menjadi politisi, barista, atau pegawai supermarket?”
Menurutnya, sejak pandemi COVID-19, bekerja dengan bayaran untuk perempuan muda bukan lagi tabu. “Mereka menawarkan jasa secara online atau membuka usaha sendiri.” Sebuah kedai kopi di mana perempuan dapat bekerja di luar rumah cocok dengan perkembangan ini. “Tidak ada aturan yang melarang pria masuk, tapi tampaknya kebanyakan dari mereka takut dengan warna pastel.”
Fotografer Perempuan
Qurrata, yang ceria, sebelumnya bekerja sebagai fotografer pernikahan, tetapi hal itu memicu banyak kemarahan. “Saya sering memotret di masjid besar, dan para pria terkejut sambil berkata: ‘Kamu perempuan! Ini tidak bisa.’” Akhirnya, Qurrata menjadi blogger makanan untuk sebuah kedai kopi.
“Banyak perempuan di Aceh yang membatalkan rencana mereka karena intimidasi. Takut dikucilkan secara sosial.” Begitu juga Qurrata. Namun, setelah beberapa waktu, dia berpikir: mengapa tidak membuka kedai kopi sendiri? “Saya melihat ada peluang di pasar. Di Banda Aceh belum ada tempat di mana perempuan bisa bekerja dengan tenang di laptop mereka.”
Pamannya, seorang pemilik toko, menyediakan modal awal. Seorang Muslim modern, menurut Qurrata; bibinya bekerja sebagai pegawai negeri. Mereka mengadopsi Qurrata setelah tsunami dua puluh tahun lalu yang menewaskan ayah, ibu, adik perempuan, dan neneknya, bersama dengan 170 ribu orang Aceh lainnya. Dia sendiri kebetulan sedang menginap di rumah paman dan bibinya.
Ketangguhan
Trauma itu, menurut Qurrata, memainkan peran besar dalam hidupnya. “Kedai ini adalah cara saya untuk melakukan sesuatu yang positif bagi masa depan komunitas saya. Ini lebih dari sekadar bisnis; ini adalah platform bagi siapa saja yang mencari ketangguhan.”
Dia menunjuk dua barista perempuan di belakang bar. “Mereka hanya memiliki ijazah sekolah menengah. Justru karena itu saya memberi mereka kesempatan.” Muffin dan kue-kue dibuat oleh ibu rumah tangga di sekitar yang bisa mendapatkan penghasilan tambahan.
Organisasi hak asasi manusia seperti Amnesty International dan Human Rights Watch (HRW) khawatir tentang hak-hak sipil di Indonesia. Aceh, satu-satunya provinsi yang menerapkan hukum syariah, memiliki aturan yang keras. Pelaku hubungan di luar nikah, hubungan sesama jenis, minum alkohol, atau berjudi dapat dihukum hingga seratus cambukan.
Perempuan diwajibkan mengenakan hijab dan menutupi tubuh dengan pakaian panjang. Di beberapa distrik, mereka tidak boleh mengendarai sepeda motor. Menurut Andreas Harsono, peneliti HRW, Aceh dalam dua dekade terakhir semakin banyak memberlakukan aturan yang diskriminatif berdasarkan agama, jenis kelamin, atau orientasi seksual. “Aturan-aturan itu tidak hanya mendiskriminasi minoritas dan perempuan, tetapi juga merugikan perkembangan ekonomi provinsi,” tulisnya dalam email.
Tanpa Kekhawatiran Besar
Di sebuah meja dekat jendela di Morning Mama, Alwida Zia Zaharani, 22 tahun, dengan serius memeriksa emailnya. Lulusan ekonomi ini menunggu tanggapan atas lamarannya sebagai perencana keuangan di pemerintah. “Saya tidak terlalu khawatir. Sangat mungkin mendapatkan pekerjaan bagus sebagai perempuan di Aceh,” katanya.
Pelanggan tetap itu, mengenakan hijab krem dan sweater longgar, mengatakan bahwa dia tidak terlalu terganggu oleh syariah. “Kami sudah diajarkan aturan itu sejak dini di sekolah. Selama mematuhi, tidak akan ada masalah.” Dengan senyum nakal: “Kebanyakan pria hanya perlu terbiasa dengan gagasan bahwa beberapa perempuan lebih pintar dan lebih baik daripada mereka.”
LONDINIUM R24 & VECTIS - etzMAX - Niche - Honne Hedone - COMPAK R120->GRRR - PUQpress - FZ94 - Tonino
