Nederland heeft last van een hardnekkige compensatie- en declaratiereflex

Column

SANDER SCHIMMELPENNINCK

De afgelopen weken heb ik twee keer de Nederlandse televisie aangezet, en beide keren was daarop een tranentrekkend verhaal van een bijstandsmoeder te zien die haar rekeningen niet meer kan betalen. Werken wilde ze niet, want dan kon ze haar schoolgaande kinderen niet de aandacht geven 'die ze nodig hadden'. Het zal vast toeval zijn, maar het beeld dat wordt geschetst is duidelijk: in Nederland kunnen grote groepen mensen hun rekeningen niet meer betalen, en de overheid moet acuut bijspringen. Dat doet die overheid dan ook, met een pakket ter waarde van ruim 17 miljard.

Maar dat is een klassiek staaltje paniekvoetbal, zoals de Raad van State ook constateerde. Zoals de verlaging van de accijnzen op benzine, waar vooral de rijken van profiteren, dat ook al was. Allereerst omdat de huidige inflatie- en koopkrachtcijfers een vertekend beeld geven: die berekening gaat er namelijk ten onrechte van uit dat alle Nederlanders elke maand een nieuw (variabel) contract afsluiten en dus het toptarief betalen. Maar belangrijker nog: 'Het haastige proces staat een zorgvuldige besluitvorming over andere onderwerpen, zoals de vermogensverdeling, in de weg.'

Dat er ook een andere kant aan het koopkrachtverhaal zit, wil men niet horen. 'Een groeiende groep Nederlanders heeft moeite om rond te komen, maar met z'n allen hebben Nederlandse huishoudens nog steeds tientallen miljarden euro's coronaspaargeld over', zo tweette Peter Hein van Mulligen van het CBS. Een waarheid als een koe, maar blinde woede was zijn deel: hoe haalde hij het in zijn hoofd het enorme leed van vele Nederlanders zo te bagatelliseren? En als je je hoofd in de oven stopt, en je voeten in de vrieskist, dan geeft de thermometer in het midden ook 37 graden aan; dat zegt toch niks?

Nederlandse burgers en bedrijven hebben last van een hardnekkige compensatie- en declaratiereflex: alle risico's moeten worden afgedekt door de overheid. Dat hebben ze afgekeken van de grote jongens, die immers hun winsten mogen houden, maar dikwijls hun verliezen kunnen afwentelen op het collectief. De overheid geeft onder de populistische druk altijd toe, zo weten zij. Wanneer het NOS-journaal de bijstandsmoeders van stal haalt, weet je wel hoe laat het is.

Maar er is meer dan genoeg spek op de botten in Nederland, vooral bij de burger zelf. In de krankzinnig grote pensioenpot van 1.800 miljard bijvoorbeeld, die overigens voor het absurde bedrag van 16 miljard per jaar wordt beheerd door vermogensbeheerders die Nederland uit dank daarvoor jaarlijks de WC-Eend-award voor 's werelds beste pensioenstelsel overhandigen. Maar ook in de overwaarde van al die eigen huizen, die in coronatijd soms met tonnen is gestegen.

Het probleem zit dus niet zozeer aan de uitgavenkant, maar in de manier hoe we onze moddervette spaarpot verdelen en belasten. En in ons gebrek aan liquiditeit, dat zich wreekt bij crises. Ondertussen betaalt het kabinet dus liever de bonnetjes van het schadeherstelbedrijf, dan dat het de weg eens fatsoenlijk asfalteert. Dat alles onder druk van populistische stemmen die het leed van de gewone man overdrijven en daarmee het kabinet dwingen tot kortetermijnplannen, waar langetermijnplannen nodig zijn.

Gelukkig waren er, tegen de achtergrond van de inmiddels folkloristische vuilbekkerij van extreem-rechts, ook goede ideeën die door de Kamer kwamen deze week. Zo zijn de bonus voor deeltijdwerkers die naar voltijd gaan, de gratis kinderopvang én de gratis schoollunches in 'moeilijke' wijken pure vooruitgang. Nu de pleisters zijn geplakt, kunnen we het dan nu dan eindelijk over de lange termijn gaan hebben?

fransg schreef: ma 26 sep 2022, 09:44 het kabinet dwingen tot kortetermijnplannen, waar langetermijnplannen nodig zijn.

'Ja, er waren recordwinsten in het eerste kwartaal. Maar de situatie is door de oorlog in Oekraïne nu wel echt anders natuurlijk', zegt econoom Rens van Tilburg. 'Waar het om gaat, is dat we twee jaar lang massaal bedrijven gesteund hebben vanwege corona. Daar was iedereen voor, ook ik, maar terugkijkend moeten we vaststellen dat het een beetje te veel is geweest. De reserves van bedrijven zijn ongekend toegenomen, met 100 miljard euro, tot hun hoogste punt ooit, en er waren nauwelijks faillissementen. De economie is tijdens corona stilgezet, terwijl er echt dingen moeten veranderen, onder meer vanwege het klimaat.'

[...]

Voor steun aan bakkers, slagers en tuinders is wellicht iets te zeggen. Voeding is immers een eerste levensbehoefte. Maar Adriaansens noemde ook tuincentra en sauna's. 'Als zo'n sauna door de hoge gasprijzen nog maar twee dagen per week open is in plaats van zeven, dan is dat precies wat je wilt', zegt Van Tilburg.

[...]

'Kijk naar de tuinders. Die zitten hier natuurlijk vanwege het goedkope gas. Dat gaat niet meer terugkomen. Dus de vraag is hoeveel geld je daar nog in moet stoppen, in een industrie die vroeg of laat in de problemen gaat komen. Je moet je afvragen of dat geen weggegooid geld is. Bovendien: een van de oudste milieutips is om alleen seizoensgroente te eten. Als je de tuinders blijft steunen, neem je dat effect weg. Dat consumenten sommige producten niet meer kopen omdat ze te duur zijn door de hoge gasprijzen, is precies wat je wilt.'

[...]

'Dat goedkope gas komt inderdaad niet meer terug. Dus als je nu de verliezen van tuinders gaat subsidiëren, helpt dat niet in het maken van die aanpassing', beaamt Van de Kerke van ABN Amro. Volgens de bank blijven de energieprijzen zeker tot eind volgend jaar hoog, en gaan er misschien wel vaker prijsschokken van grondstoffen komen. 'Dan is het gevaarlijk die meteen te compenseren', zegt econoom Van de Kerke. 'Als je nu besluit tot steun, moet je die dan lang volhouden. En je schept een situatie waarin bedrijven minder de prikkel ervaren die uitgaat van hogere energieprijzen. Dat heeft De Nederlandsche Bank ook gezegd over de coronasteun: goed dat het is gebeurd, maar het moet geen automatisme worden. Er moeten prikkels tot aanpassing blijven.'